De natuur volgens Dirk 7: Maretak

​December is de maand, waarin de maretak of vogellijm een belangrijke rol speelt, althans in Engeland. Daar heet dit merkwaardige struikje Mistletoe.
Tijdens roeitochten in Nederland zul je het heestertje niet tegenkomen, want het is bij ons erg zeldzaam: Alleen in Zuid-Limburg groeit het op een aantal plaatsen. In Belgie, Frankrijk, het oosten van Duitsland en in de voormalige Oostbloklanden van Midden-Europa is het een vrij algemene verschijning. Wie wel eens in deze landen geroeid heeft, bijv. een KNRB-toertocht, heeft dit struikje waarschijnlijk wel eens gezien of althans kunnen zien.

De maretak is een parasitair heestertje, eigenlijk een halfparasiet. Het heeft kleine, groene blaadjes, die ook 's-winters groen zijn. Daarmee maakt het zijn eigen stoffen aan, zoals suikers, zetmeel enz. Echter, het water met daarin opgeloste minerale stoffen, zoals nitraat, fosfaat en kali enz. steelt hij uit zijn gastheer en dat is meestal een populier, maar ook op fruitbomen, wilgen en soms op oude eiken is het struikje waar te nemen. Vanwege het parasitaire karakter groeit het dus niet op de grond, maar in de kruin van een boom.

Vooral in de winter, als de gastboom kaal is, kun je de groene maretak goed waarnemen. De latijnse naam is Viscum album. Deze naam slaat wellicht op de kleverige, witte bessen, die deze plant voortbrengt. Album is wit, denk aan een albino, dat is een dier met een afwijkende, witte vacht. Visceus is kleverig, wat slaat op de bessen. Deze worden door vogels opgegeten en dan wordt de snavel plakkerig. Ze proberen die kleverige 'lijm' van hun snavel te verwijderen door deze langs de takken te schuren en verspreiden zo de zaden. Als deze kiemen en het worteltje in de sapstroom van de gastboom groeit, kan er een nieuwe maretak uit groeien. Vaak zie je er meerdere in een boom zitten. Een volwassen vogellijm is enigszins bolvormig en kan een doorsnee van een halve meter of meer bereiken.

Vanwege het afwijkend karakter van deze plant en zijn opvallende groeiplaats zijn er in diverse landen en culturen allerlei occulte cq. mythologische sagen en legenden in omloop, waarvan het Engelse gebruik van de Mistletoe de meest bekende is en die nog steeds in ere wordt gehouden. Op kerstavond of Christmas Eve wordt een stukje van de mistletoe boven op een deurpost gehangen en dan mogen jonggeliefden elkaar een zoen geven onder de mistletoe. De legende wil, dat dit de relatie bestendigt! Ik heb wel eens een uitzending gezien van de BBC2 op vrijdagavond om 21.30 uur - heet The Gardener's World, een tuinprogramma dus - waarin werd getoond, het was ong. half december een paar jaar geleden, hoe er in die periode vanuit het platteland vrachtwagenladingen vol geplukte mistletoe naar de steden werd gebracht. Waarschijnlijk wordt de maretak daar gekweekt in oude fruitboomgaarden, want je zag hoe ze daar uit de bomen werden gesneden.

 Bij oude Germaanse volkeren, waar het geloof een polytheistisch karakter had (veelgodendom), bestond een sage, waarbij de maretak een kwade rol speelde! De namen van sommige goden zijn ook nu nog bekend, zoals Donar, de god van de donder (onweer) en Wodan, die op een wit paard over de hemelse wegen rijdt (daarvan zou het idee zijn afgeleid, dat Sinterklaas over de daken rijdt, inderdaad op een witte schimmel). Er was (is) ook een god van het licht, die Baldur heet. Hoe het in astronomisch opzicht in elkaar zat met het dag en nachtritme en de seizoenen enz. was nog niet bekend, men geloofde, dat alles door de goden werd bestuurd.

Dat het daglicht van essentieel belang was, wist men wel en het was dus zaak om de Lichtgod Baldur geen kwaad te doen. Zo trok er bij het krieken van de dag een legertje Engelen rond en die lieten alle dieren en planten, maar ook alle materialen, zoals stenen enz. de dure eed zweren om de lichtgod in ere te houden en nooit te kwetsen. Dat moest alles en iedereen kenbaar maken door een traantje te laten (de dauwdruppels 's-morgens vroeg dus) en dat deed iedereen trouw - op een uitzondering na .... juist! De Maretak, want die vertikte het om de eed af te leggen! Daar werd aanvankelijk weinig aandacht aan geschonken, want wat zou zo'n klein struikje nou voor onheil kunnen aanrichten?

Het leven in het hemelse Godenrijk ging gewoon onbezorgd zijn gang. Een leven van overvloed aan tijd, aan maaltijden en aan spelen. Er waren ook godinnen bij o.a. Freija (daar zou de dag Vrijdag naar vernoemd zijn) en een god van de blinden (die zelf ook weinig of niets zag), maar ook een god van het Kwaad! Al deze goden hielden allerlei spelen, waarbij ook met pijl en boog werd geschoten en wat tot de avond duurde. Men schoot ook op Baldur en dat kon gerust, want alles had gezworen hen geen kwaad te doen. Alle pijlen, hoe goed gericht ook en hoe scherp de punten ook waren en van welk hard materiaal - alles ketste af op het lichaam van de lichtgod zonder hem te verwonden. Maar de God van het Kwaad had onthouden, dat de maretak niet had beloofd de lichtgod niet te bezeren. En rond het toernooiveld groeide een boom met een maretak erin.

De kwade god sneed er een stukje hout vanaf en maakte er een vlijmscherpe punt van, die hij op een recht stuk hout zette, alzo maakte hij zelf een pijl. Tenslotte,tegen de avond mocht de blinde god, die tot dan niet mee kon doen, ook een schot op Baldur lossen. Daar had hij wel hulp bij nodig en de kwade god zou daarbij zijn goede kant laten zien en de blinde helpen bij het spel. Deze had de boog in zijn handen en de kwade zette zijn zelfgemaakte pijl aan en richtte op het hart van Baldur en de blinde vuurde de pijl af ......... Wat niemand verwachtte, gebeurde: Baldur gaf een gil en zakte bloedend in elkaar en stierf tenslotte. Algemene verslagenheid en er werd een begrafenis geregeld - het werd een crematie. Het lichaam van Baldur werd in een houten schip gelegd en dit werd volgestouwd met brandbaar materiaal om het crematieproces goed te laten verlopen. Het schip werd aangestoken en van de kant geduwd en dreef fel brandend de zee op: De hemel kleurde rood door de laaiende vlammen (is dus het avondrood!). Het was gedaan met de lichtgod en toen het vuur doofde en de gloed taande, werd het dus weer donker! En de volgende dag begint het hele spel opnieuw ............

Dirk Molenaar