De natuur volgens Dirk 3: rietsigaar

​In het water van de ringvaart zien we op niet al te diepe plaatsen steeds meer de Gele Plomp (Nuphar lutea) verschijnen, een familielid van de waterlelie (Nymphaea alba).

De bloemen zijn geel en de drijvende bladeren zijn een slagje groter dan van de waterlelie. De vrucht heeft de vorm van een tol, die van boven is afgeplat en op dit platte stukje bevindt zich de stamper. Als daar stuifmeel op valt, ontwikkelt zich het zaad in de 'tol'.
De waterlelie zie je ook steeds vaker, al betreft dit soms aangeplante exemplaren met roze of rode bloemen (de wilde vorm bloeit wit).

In kleinere, stilstaande wateren is de geel bloeiende watergentiaan (Nymphoides peltata) waar te nemen, vooral in sloten naast wegbermen, waar meestal zand (vaak kalkhoudend) in de bodem zit. Vooral tijdens zonnig, warm weer bloeit hij uitbundig. De bladeren hebben de vorm van de waterlelie, maar zijn veel kleiner, ong. 5 tot 8 cm doorsnee. Nog kleiner zijn de blaadjes van het Kikkerbeet (Hydrochari morsus-ranae), hartvormig, bijna rond en slechts een paar cm doorsnee. Bloemetjes zijn wit en drietallig. Groeit in kleine slootjes. Verschillende oeverplanten hebben die lange, smalle bladeren hebben en zijn voor een leek niet altijd even gemakkelijk te onderscheiden.

Sommigen zijn z.g. windbestuivers en hebben geen bloemen, wel een bloeiwijze met stuifmeel en vruchten en zijn daarmee onderling zeer verschillend. Soorten, welke we langs de ringvaart en/of in de polders aantreffen zijn: Gele lis (Iris pseudacorus). Bloeit in mei/juni (gele irisbloem) en vormt vanaf nu zijn vruchten. Dit zijn driekantige z,g, 'augurkjes' van 6 tot 8 cm lang, waarvan meerdere exemplaren aan de vertakte stengels zitten, welke wat overhangen naar het water. De bladen zijn grijsgroen en iets breder dan van andere, hierna te noemen oeverplanten. Van de rietsigaren of lisdodde bestaan twee soorten, waarvan de grote en de kleine het meest voorkomen. De grote lisdodde (Typha latifolia) heeft tot ruim 2 meter lange bladeren, zelfde grijsgroene kleur als de gele lis, maar smaller (ruim 1 cm). De vrucht is de bekende sigaar, die wel 2 tot 3 cm dik kan worden en zwart is. Boven deze vrucht zit een groengeel gekleurde 'sigaar' van stuifmeel (in juni/juli - als het rijp is, waait het weg en blijft er slechts een dun afgestorven stukje stengel over).

In de sigaar zit het zaad. De kleine lisdodde (Typha angustifolia) heeft tamelijk donkergroene, zeer smalle (minder dan 1 cm breed) tot ong. 1,5 m lange bladeren en vormt een sigaar van maximaal 1 cm dikte en bruine kleur. Deze soort komt van oudsher algemeen voor in de poldes en ook wel langs de boezemwateren, vooral op voedselarm veen. De grote lisdodde is juist een plant, die van voedselrijke grond houdt en vaak te vinden is in en rond baggerdepots, rioolslib en opgespoten land. Maar ook materiaal, waarmee de polderdijken worden verstevigd (o.a. klei) vormt een voedingsbodem voor deze plant, maar ook de gele lis profiteert hiervan. Bij beide soorten lisdodde komen soms twee sigaren aan een stengel voor en het was een jongenssport om tijdens het plukken zo'n dubbele 'duiker' te vinden. (In de Zaanstreek noemt men een rietsigaar een duiker, elders is de naam dulen of duilen bekend - of lampenpoetsers. Want in lang vervlogen tijden, toen er nog petroleumlampen werden gebruikt, verwijderde men de roetaanslag in het lampeglas door daar een rietsigaar doorheen te halen). De sigaar kan niet worden gerookt in de zin van inhalerenrietsigaar, maar kan in droge toestand wel opbranden. Met een stukje van de stengel in je mond zo'n 'stinkstok' oproken was in de zaanse dorpen een algemene jongenssport, wat ik zelf ook vaak heb gedaan. Aansteken op het gasfornuis bij moeder in de keuken en dan vlug naar buiten, want moeder hield niet van die stinkstok cq. de rook! Bij het vuurwerk afsteken op oudejaarsavond gebruikten we ze als een handige aansteeklont.

Dirk Molenaar