De natuur volgens Dirk 10: Kalmoes​

Hoewel het weer er nog niet erg mee in overeenstemming is, viert in de natuur het zomerseizoen inmiddels hoogtij. We hebben deze maanden zo'n zestien uur licht per dag en daar reageert de natuur minstens even sterk op als op het weer. De meeste vogels hebben jongen en soms zijn ze alweer bezig met een vervolglegsel. Al roeiende kunnen we dit vooral bij de watervogels waarnemen, zoals bij meerkoeten en waterhoentjes, de wilde eend en de fuut. Deze mooie vogel brengt vaak meer dan een legsel voort en zo kun je nog tot in augustus futenparen aantreffen met heel kleine jongen, die dan nog vaak bij moeder op de rug zitten. Dan zie je zo'n zwemmende fuut met een bolle rug en steken de kleine kopjes van de kuikentjes uit het verenpak van een van de ouders (meestal de moeder, maar soms ook de vader). Vooral vader fuut is druk doende met het aanslepen van visjes voor het broedende vrouwtje en ook als de jonkies er zijn wordt er druk naar voedsel gedoken. Vlakbij ons botenhuis zwemt ook een fuut met enkele al bijna volwassen pullen en die bedelen voortdurend achter moeder om een visje.

Ook bij de zwarte meerkoet (met witte bles op de kop) en de donkergrijze waterhoen (met rode bles - men noemt deze vogel ook wel riethen) zorgen beide ouders voor de jongen. Meestal neemt elke oudervogel een deel van het kroost onder de hoede. Bij de wilde eend daarentegen staat moeder er alleen voor en trekken de woerden (mannetjes) naar elders, als het vrouwtje gaat leggen. Jonge eendenkuikens worden niet gevoerd: De kleintjes moeten van meet af aan zelf hun voedsel zoeken en de moeder past op. Veel kuikens halen de volwassen leeftijd niet, want de meesten worden opgegeten door reigers, eksters en andere roofvogels. Ook wezels, hermelijnen en bunzings eisen hun tol, terwijl roofvissen als snoek ook regelmatig een jong pulletje onder water trekken en oppeuzelen. Soms houdt de eendenmoeder niks over van haar kroost en dan produceert ze vaak een tweede legsel, maar je ziet ook wel eens een heel koppeltje wilde eenden achter elkaar aan zwemmen en dan is de voorste doorgaans de moeder en de rest de (inmiddels volwassen) kuikens. 

 Tijdens toertochten komen we nog wel meer vogels tegen. In de polders leven nog de weidevogels zoals de grutto, kievit, scholekster, tureluur en de veldleeuwerik, een kleine vogel, die al zingend steeds hoger vliegt en als een haast onzichtbaar stipje hoog in de lucht zijn karakteristieke zang laat horen. De wilde knobbelzwaan broedt ook langs de poldersloten en als het vrouwtje broedt, waakt het mannetje en die kan dan behoorlijk agressief zijn. Ook de wilde ooievaar broedt in ons land o.a. in de Weerribben in Overijssel. De roeivereniging Het Diep in Steenwijk organiseert in april een marathon, maar ook een toertocht door dit gebied. Dit jaar op zondag 14 april. Ondanks het koude voorjaar waren er al broedparen actief: Op enkele plaatsen al met jongen! Ze broeden op hoge palen, die speciaal door de natuurbeheerders (Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten) daar zijn neergezet en met succes!

Nog even wat over de flora. In het water zien we steeds meer de Gele Plomp (Nuphar lutea) verschijnen. Familie van de waterlelie, met wat grotere, drijvende bladeren en gele bloemen. Langs de oevers zien we de valeriaan (Valeriana officinalis) bloeien met wit tot lichtpaarse bloemen, die in een scherm bijeen staan. De plant kan meer dan een meter hoog worden en heeft geveerde bladeren. Uit de wortels wordt een zenuwkalmerend middel gewonnen. Een andere hoge oeverplant is de wederik (Lysimachia vulgaris) met gele bloemen.
Op humusrijke, vochtige plaatsen zien we vaak het bitterzoet (Solanum dulcamara), een slingerplant met blauwe bloemen en gele meeldraden. De groene bessen kleuren in de nazomer rood. Familie van de aardappel, tomaat en paprika, want het is een soort nachtschade.

Een aantal oeverplanten heeft lange, smalle rechtopstaande bladeren, zoals de Gele Lis (Iris pseudacorus), die op enkele plaatsen dankzij het koude weer nog bloeit, maar binnenkort weer de karakteristieke, driekantige vruchten krijgt, die aan de ranke stengels als een trosje boven (en soms in) het water hangen. Later barsten deze open en verspreiden de zaden zich drijvend over het water. De grote egelskop (Sparganium erectum) groeit ook langs de ringvaart (vooral richting De Gors, aan stuurboord, als je richting Ilpendam vaart). De bloeiwijze is een trosje met gele bolletjes, gevormd door een krans van meeldraden. Na de bloei verschijnen de ronde, stekelige vruchten van ruim een cm doorsnee; het zijn stevige, ronde kluwen van zaden, die tegen vraat van dieren bezet zijn met scherpe, kleine doorns, vandaar de naam Egelskop. Het zaad verspreidt zich, als de vrucht rijp is en dan uiteenvalt. Familie van de egelskop is de lisdodde of rietsigaar. Er zijn drie soorten van: De grote lisdodde (Typha latifolia) met grijsgroene bladeren, die tot twee meter lang kunnen worden en ruim 1,5 cm breed. De vrucht is een 2 tot 3 cm dikke, zwarte sigaar. De kleine lisdodde (Typha angustifolia) heeft hardgroene bladeren van amper 1 cm breed en tot 1,5 m hoog. Deze vormt bruine sigaren van ong. 1 cm doorsnee. Een ondersoort hiervan (Typha minor) groeit plaatselijk in de poldersloten. Kenmerk is ook de bloeiwijze: Een langwerpige, gele "sigaar" van stuifmeeldraden boven wat later de sigaar moet worden - vooral bij de grote lisdodde goed te zien, deze 'bloei' zien we in de eerste helft van juli. Tot slot de kalmoes (Acorus calamus), die oorspronkelijk uit China komt en familie is van de aronskelk. De bloeiwijze is een lichtgroene, vingervormige kolf, die uit een van de bladeren komt. De bladeren van deze plant zijn lichtgroen, ook langwerpig en zo'n 50 tot 70 cm hoog. Bij aanraking kun je een specifieke geur ruiken aan je vingers. De wortels worden gebruikt on bepaalde likeuren te bereiden, bijv. Kalmoes Beerenburg en --kruidenlikeur. De plant vormt in ons klimaat geen zaad, maar vermenigvuldigt zich met zijn wortels, waarvan stukjes afbreken en wegdrijven om elders weer nieuwe planten te vormen. Dat gaat hem goed af, want bij toertochten zie je deze plant regelmatig en ook langs onze ringvaarten kom je hem tegen.

Dirk Molenaar